شاخص آلودگی هوای تهران در روز شنبه ۲۶ آبان‌ماه، بار دیگر وضعیت هشدار را اعلام کرد و نشان داد، وعده دولت برای توقف مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها برای حفظ هوای پاک، به سرانجام نرسیده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در بسیاری از مناطق پایتخت و حومه، آلودگی هوا به سطحی رسیده که سلامت شهروندان را به‌شدت تهدید می‌کند.
بر اساس گزارش‌ها، در ایستگاه‌هایی مانند باقرشهر، بهارستان، پیشوا، و سرخه‌حصار شاخص کیفیت هوا نشان‌دهنده وضعیت ناسالم برای عموم مردم است.
همچنین وضع هوا در مناطقی از تهران مانند گلبرگ، وردآورد، قرچک و ورامین وارد محدوده قرمز شده‌اند. این در حالی است که سطح آلودگی در پونک، دانشگاه تهران و لواسانات در محدوده نارنجی قرار دارد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
دلیل آلودگی هوا مازوت‌سوزی یا خودرو و سوخت غیراستاندارد؟
درحالی‌که دولت، مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها را دلیل اصلی هوا می‌دانست و وعده داده بود که با توقف استفاده از مازوت و به جان خریدن قطعی برق بحران آلودگی را مهار می‌کند ولی نه تنها هوا پاک نشد که اکنون در همین هوای آلوده برق شهروندان هم طی یک جدول زمان‌بندی قطع می‌شود.
کارشناسان معتقدند دو عامل اصلی بحران آلودگی هوای تهران، شامل ناترازی انرژی و استفاده از بنزین غیراستاندارد، همچنان پابرجا هستند.
برخی کارشناسان هشدار داده‌اند رشد استفاده از خودروی شخصی، همراه باکیفیت پایین سوخت مصرفی، سهم عمده‌ای در این بحران دارد. این در حالی است که کاهش ذخایر گازی و فرسودگی زیرساخت‌های نیروگاهی کشور، دولت را به سمت استفاده از سوخت‌های آلاینده مانند مازوت سوق داده است.
تناقض در سیاست‌ها
دولت مدعی است جیره‌بندی برق بخش‌های خانگی و صنعتی را برای کاهش وابستگی به مازوت آغاز کرده است. بااین‌حال، فعالان صنعت برق بر این باورند جیره‌بندی برق به دلیل فرسودگی گسترده نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها از یک سو و فعالیت ماینرهای تولید رمزارز انجام شده و این مشکل در زمستان نیز با قطع گاز صنایع و حتی خانگی تشدید خواهد شد.
محمد پورصالحی، رئیس شورای شهر اصفهان، نیز در اظهاراتی به توقف مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های اصفهان اشاره کرده و آن را به مصوبات قضایی و نه اقدامات دولت نسبت داده است. او تاکید کرده که این توقف، چندین سال پیش و به دلیل آلودگی شدید هوای اصفهان انجام شده است.
هزینه‌های سنگین آلودگی هوا
آلودگی هوا علاوه بر تاثیر جبران‌ناپذیر بر سلامت شهروندان، هزینه‌های سنگینی را بر نظام سلامت در ایران تحمیل کرده است.
بر اساس آمار وزارت بهداشت، تنها در سال ۱۴۰۲، آلودگی هوا در ۵۷ شهر کشور منجر به مرگ بیش از ۳۰ هزار نفر شد. همچنین، خسارات اقتصادی ناشی از آلودگی هوا سالانه معادل ۱.۲ میلیارد دلار بر نظام سلامت کشور تحمیل می‌کند که شامل هزینه درمان بیماران و خدمات بهداشتی مرتبط است.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت تأکید دارد آلودگی هوا، بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، یک عامل سرطان‌زای قطعی است.
مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق موجود در هوا به‌ویژه برای کودکان، خطر ابتلا به انواع سرطان و بیماری‌های تنفسی را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.
کاهش روزهای هوای پاک
آمارهای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد که در سال جاری تنها پنج‌روز هوای پاک در پایتخت ایران ثبت شده است. این آمار نسبت به سال گذشته (۸ روز در مدت مشابه) کاهش‌یافته است و نشان از تشدید بحران دارد.
در شرایطی که آلودگی هوا همچنان یکی از اصلی‌ترین معضلات زیست‌محیطی کشور محسوب می‌شود، راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت برای مقابله با این بحران همچنان در حاشیه قرار دارند.
کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، توسعه حمل‌ونقل عمومی، ارتقای کیفیت سوخت، و نوسازی زیرساخت‌های نیروگاهی از جمله اقداماتی است که باید در اولویت قرار گیرد.
آمارهای رسمی نشان می‌دهند تعداد روزهای هوای پاک در تهران و سایر کلان‌شهرهای ایران هر ساله کاهش می‌یابد و بیم آن می‌رود که در آینده نزدیک، هیچ روز پاکی در سال وجود نداشته باشد.
افزایش بیماری‌ها؛ از سکته تا سرطان
به گفته محمدرضا عزیزی، مدیرکل آموزش سازمان نظام‌پزشکی، روزانه ۴۰۰ تا ۵۰۰ مورد سکته مغزی در کشور ثبت می‌شود. اگرچه فشارخون و بیماری‌های زمینه‌ای نقش مهمی در این آمار دارند، اما پزشکان تصریح می‌کنند، آلودگی هوا نیز یکی از عوامل اصلی افزایش سکته‌ها است.
رشد نرخ سرطان نیز یکی دیگر از پیامدهای آلودگی هواست. بر اساس مطالعات، آلودگی هوا به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران، اصفهان و مشهد اثر مستقیمی بر افزایش سرطان در کودکان دارد. به گفته مرتضی ایزدی، استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله، موج جدیدی از بیماری‌های تنفسی نیز با تشدید آلودگی هوا در کشور آغاز شده است.
مازوت‌سوزی؛ عامل پنهان بحران
گارشناسان می‌گویند که یکی از عوامل اصلی تشدید آلودگی هوا در ایران، مصرف گسترده مازوت در نیروگاه‌ها است. آمارها نشان می‌دهند که در برخی روزها تا ۶۰ میلیون لیتر مازوت در کشور مصرف شده است. این در حالی است که بر اساس مصوبات قانونی، نیروگاه‌ها از سال ۱۳۹۱ موظف به توقف مازوت‌سوزی بوده‌اند.
شهر اراک که نیروگاه شازند یکی از مصرف‌کنندگان عمده مازوت در آن واقع شده است، نمونه‌ای بارز از اثرات منفی این سوخت است. یوسف یوسفی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی، اشاره دارد سالانه ۶۶۰ نفر در اراک و ۱۴۰ نفر در شازند به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. همچنین در سال ۱۴۰۲، دی‌اکسید گوگرد ناشی از مازوت‌سوزی عامل ۲۷ روز هوای ناسالم در اراک بوده است.
خودروها و سوخت غیراستاندارد
آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران تنها به مازوت‌سوزی محدود نمی‌شود. فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، افزایش تعداد خودروها و کیفیت پایین سوخت تولید داخل، از دیگر عوامل این بحران هستند.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، در دی‌ماه ۱۴۰۲ تأیید کرد که ۸۱ درصد آلودگی هوای شهرها ناشی از خودروهای فرسوده، موتورسیکلت‌ها و سوخت غیراستاندارد است.
درحالی‌که استانداردهای جهانی برای مصرف سوخت در خودروها رعایت می‌شود، خودروهای تولید داخل ایران حتی در مدل‌های صفرکیلومتر، مصرفی دو تا سه برابر استاندارد دارند. این وضعیت، علاوه بر آسیب به محیط‌زیست، هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی هنگفتی به همراه دارد.
دراین‌بین دولت‌ها به‌جای تلاش برای رفع مشکلات ساختاری مانند فرسودگی نیروگاه‌ها و ناوگان حمل‌ونقل عمومی یا ارتقای استانداردهای سوخت، از آلودگی هوا به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خود، از جمله افزایش قیمت سوخت یا جیره‌بندی انرژی، استفاده کرده‌اند.
نمونه بارز این سیاست‌ها، وعده دستیابی به هوای پاک در قبال تحمل قطع برق بود؛ وعده‌ای که نه‌تنها محقق نشد، بلکه دولت را از پاسخگویی به بحران‌های ناشی از ناترازی انرژی معاف کرد.
آینده تاریک با آغاز زمستان
با نزدیک‌شدن به فصل زمستان و کاهش ذخایر گاز، کارشناسان هشدار داده‌اند که دولت ممکن است بار دیگر به مازوت‌سوزی روی آورد. توقف موقت مازوت‌سوزی در برخی نیروگاه‌ها از ابتدای آبان‌ماه، در عمل تنها اقدامی تبلیغاتی برای آماده‌سازی افکار عمومی جهت‌پذیرش جیره‌بندی برق و گاز بوده است.
پیامدهای آلودگی هوا محدود به‌سلامت عمومی نیست. بر اساس آمار وزارت بهداشت، سالانه بیش از ۳۰ هزار نفر در ایران بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. علاوه بر این، هزینه مستقیم ناشی از آلودگی هوا برای نظام سلامت کشور، سالانه بیش از ۱.۲ میلیارد دلار تخمین زده شده است.
افزایش سکته‌ها، سرطان‌ها و بیماری‌های تنفسی، تنها گوشه‌ای از تبعات این بحران است که در صورت ادامه روند کنونی، فشار بیشتری بر نظام درمانی و اقتصاد کشور وارد خواهد کرد.
